HES Yatırım Teşvikleri

HES ya da Hidroelektrik Enerji Santralleri, yenilenebilir enerji kaynaklarından biridir. Akarsuların potansiyelini elektrik enerjisine dönüştüren bir enerji yatırımıdır. Sıfır emisyonu olması nedeniyle temiz enerji kaynaklarından kabul edilir. Ancak yine de bazı kesimler doğal dengeyi bozduğu yönünden HES yatırımlarına eleştiri getirmektedir. HES projelerinden enerji üretimi ülkemizde de yaygın bir biçimde yapılmaktadır. Ülkemizin neredeyse tüm bölgelerinde su gücünden enerji üretimi yapılmaktadır. HES yatırımları için de yatırım teşvikleri verilmektedir.

Ülkemizde 150 civarında aktif HES yatırımı bulunmakta olup, bunların enerji üretimi içerisindeki payı yaklaşık %20 seviyesine ulaşmıştır.

HES Yatırımları Nelerdir?

Enerji üretimi lisanslı veya lisanssız olarak yapılabilir. Lisans durumunu belirleyen kurulu güçtür. 5 MW sınırını aşan enerji yatırımlarında EPDK lisansı gerekirken, bu değerin altında gerekmez. HES yatırımları, da benzer biçimde lisanslı veya lisanssız olarak yapılabilmektedir. Ülkemiz yürürlükteki düzenlemeler kapsamında HES yatırım türleri aşağıdaki gibi sınıflandırılır:

1. Lisanslı Elektrik Enerjisi Üretimi Yatırımları: Enerji Piyasası Düzenleme ve Denetleme (EPDK) Kurumundan lisans alınması gereken yatırımlardır.
2. Lisanssız Elektrik Enerjisi Üretimi Yatırımları: EPDK'dan lisans alınmasına gerek olmadan üretim yapılabilen yatırımlardır.

HES - Hidroelektrik Enerjisi Santrali Yatırım Teşvikleri

HES ya da Hidroelektrik Enerjisi Santrali yatırımları ülkemizde özellikle yakın geçmişte çok büyük ivme kazanmıştır. Akarsu potansiyeli yüksek olduğu için enerji potansiyeli de yüksek oranda değerlendirilmektedir. Bu yatırımlar için bulunduğu bölgeye bakılmaksızın Genel nitelikli Yatırım Teşvik Belgesi verilir. HES yatırımlarına verilen teşvikler aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.

HES - HİDROELEKTRİK ENERJİ SANTRALİ YATIRIM TŞEVİKLERİ (GENEL)
Destek Unsuru	1, 2, 3, 4 ve 5. BÖLGE	6. BÖLGE
KDV İstisnası	VAR	VAR
Gümrük Vergisi Muafiyeti	VAR	VAR
Gelir Vergisi Stopajı Desteği	YOK	VAR

HES Yatırım Türleri Nelerdir?

Teşvik edilecek HES yatırım türleri şunlardır:

1. Akış Regülasyonuna Göre HES Yatırımları:
   1. Sığır Sırtı (Run-of-River) HES: Bu tip santrallerde, suyun akışı kontrol edilmez ve nehir veya akarsudan doğrudan alınan su ile elektrik üretilir.
   2. Yüksek Su Seviyesi Depolama HES: Bu tip santrallerde, suyun akışı baraj ile kontrol edilir ve su depolanır. Elektrik üretimi, su seviyesinin düşük olduğu dönemlerde bile mümkündür.
   3. Pompalı Depolama HES: Bu tip santrallerde, düşük talep dönemlerinde fazla elektrik enerjisi kullanılarak su depolanır. Talep yüksek olduğunda, su yüksekten alınıp tekrar türbinlere gönderilerek elektrik üretilir.
2. Türbin Türüne Göre HES Yatırımları:
   1. Kaplan Türbin HES: Kaplan türbinleri, değişken kanat açısı ile yüksek verimlilik sağlar ve çeşitli su debisi koşullarına uyarlanabilir.
   2. Pelton Türbin HES: Pelton türbinleri, yüksek düşüşlü su kaynakları için uygun olan su jeti prensibine dayanır.
   3. Francis Türbin HES: Francis türbinleri, orta düşüşlü ve orta debili su kaynakları için uygundur.
3. Kapasitesine Göre HES Yatırımları:
   1. Mikro HES: Genellikle 100 kilovat (kW) ile 1 megavat (MW) arasında güç üreten küçük ölçekli hidroelektrik santralleridir.
   2. Orta Ölçekli HES: Genellikle 1 MW ile 10 MW arasında güç üreten orta büyüklükteki hidroelektrik santralleridir.
   3. Büyük Ölçekli HES: Genellikle 10 MW'den daha yüksek güç üreten büyük hidroelektrik santralleridir.

HES Yatırımlarının Bileşenleri

HES yatırımları su kaynaklarının potansiyelini kullanır. Her bir bileşen, su kaynağından elektrik enerjisi üretmek için birbirleriyle entegre bir şekilde çalışır. Bu santrallerin temel yapı taşlarını aşağıdaki sistemler oluşturur ve bunların çok büyük kısmı teşviklerden yararlanır.

1. Baraj: Su kaynağını kontrol etmek ve suyu depolamak için yapılan büyük bir yapının adıdır. Baraj, suyu bir rezervuarda toplar ve suyun akışını kontrol eder.
2. Su Alma ve Akış Regülasyon Sistemi: Barajdan suyu alarak türbinlere yönlendiren yapıdır. Su alma yapısı, suyun doğru miktarda ve basınçta türbinlere ulaşmasını sağlar.
3. Türbinler: Su akışından gelen kinetik enerjiyi mekanik enerjiye dönüştüren cihazlardır. Su, türbinlerin kanatlarına çarparak döner ve türbinlerin rotorunu hareket ettirir.
4. Jeneratörler: Türbinlerin dönme hareketini elektrik enerjisine çeviren cihazlardır. Türbinlerin döndürdüğü rotor, manyetik alan içinde dönen bobinlerin indüklenmesini sağlar, böylece elektrik enerjisi üretilir.
5. Transformatörler: Üretilen elektrik enerjisinin gerilim seviyesini yükseltmek veya düşürmek için kullanılan cihazlardır. Transformatörler, elektrik enerjisinin iletim ve dağıtım hatlarına uygun seviyede iletilmesini sağlar.
6. İletim Hatları: Üretilen elektrik enerjisinin santralden uzak yerlere iletilmesini sağlayan yüksek gerilimli hatlardır. İletim hatları, elektrik enerjisini uzun mesafeler boyunca taşır.
7. Kontrol ve İzleme Sistemleri: Santralin işleyişini kontrol etmek, suyun akışını ve enerji üretimini izlemek için kullanılan otomasyon ve kontrol sistemleridir. Bu sistemler, santralin verimli çalışmasını sağlar ve güvenlik önlemlerini uygular.

HES Yatırım Tşevikleri İçin Gerekli Belgeler

HES yatırımları diğer enerji üretim projelerine göre çok daha kapsamlıdır. Bu projelerde doğal hayat ile etkileşim son derece fazladır. Bu nedenle, hem bu projeleri gerçekleştirmek için hem de teşvik almak için birçok belge ve izin almak gerekir. Bunlar aşağıda listelenmiştir.

1. Enerji Lisansı: Kurulu güç 5 MW ve üzeri olması halinde EPDK (Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu) tarafından düzenlenmiş enerji üretim lisansı gerekir.
2. Çevresel Etki Değerlendirme: Akarsu üzerinde çok büyük bir yapı kurulması gerekir. Bu yapının çevresel etkilerinin azaltılması ve sürdürülebilirlik ilkelerine uyumu son derece önemlidir. HES projesine teşvik almak için Çevresel Etki Değerlendirme Belgesine ihtiyaç vardır.
3. Orman İzni: Çoğunlukla ormanlık alanlarda kurulan HES projeleri için mutlaka Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından düzenlenen Orman İzni alınmalıdır.
4. Su Kullanım Hakkı Anlaşması: Su kullanım hakları için DSİ (Devlet Su İşleri) veya bağlı bulunduğu bakanlığa başvuru yapılır. Belediye, İl Özel İdaresi ve DSİ tarafından değerlendirme yapılarak uygun bulunanlar için anlaşma yapılır.

HES Yatırım Teşvikleri Nasıl Alınır?

HES Yatırım Teşviklerini almak için izlenmesi gereken adımlar şunlardır:

1. 1. Adım: Yatırım projesi enerji lisansı gerektiriyorsa lisans alınmalıdır.
2. 2. Adım: Çevresel Etki Değerlendirmesi için proje tanıtım dosyası oluşturulmalı ve gerekli çevre belgeleri temin edilmelidir.
3. 3. Adım: Orman izni ve su kullanım hakkı anlaşması gibi işlemler yapılmalıdır.
4. 4. Adım: Teşvik başvurusuyla ilgili evraklar temin edilmelidir.
5. 5. Adım: E-TUYS sistemi üzerinden yatırım projesi oluşturulur. Başvuru onaya sunulur. Uygun bulunması halinde teşvikler uygulanmaya başlar.